Park Hajowniki - historia
Wieś Hajowniki położona jest na wschodnim skraju Gminy Skierbieszów, nad rzeką Wolicą, w obrębie Działów Grabowieckich. Pod względem krajobrazowym jest to teren bardzo urozmaicony. Działy Grabowieckie to bowiem najwyższa część Wyżyny Lubelskiej, gdzie wysokości bezwzględne wynoszą od 190 do 311 m n.p.m. Obszar ten wyróżnia pofałdowany krajobraz obecność licznych głębokich jarów i dolin. Teren okolic Hajownik cechuje dobre nawodnienie, zalesienie oraz obecność urodzajnych, wytworzonych na podłoży lessowym gleb.
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1436, kiedy biskup Chełmski Jan Biskupiec erygował i uposażył parafię w Skierbieszowie. W skład parafii weszły następujące wsie: Skierbieszów, Moszczona, Hajownik, Wola [Hajowicka], Cieszyn, Żuków, Iłowiec, Łaziska, Cześniki, Huszczka Wołoska, Huszczka Serbinowa, Huszczka Dzierżkowa, Sulmice, Zabytów, Drewniki i Stryjów. W 1463 roku wieś posiadała już prawo magdeburskie, a wójtem był Mikołaj. W 1525 roku Hajowniki położone były w powiecie chełmskim i stanowiły własność Uchańskich ze Służewa. W 1555 wieś wraz z Wysokim i Moszczonym, na wniosek właściciela, przyłączono do powiatu grabowieckiego.
W 1564 roku notowano bok Hajownik także Wolę Hajownicą, która liczyła 6 i łana użytków i 4 zagrodników bez ziemi. Według rejestru poborowego z 1578 roku Trilewska, ówczesna dziedziczka Hajownik, płaciła podatek od 3 łanów użytków i 3 zagrodników bez ziemi i 3 komorników. W2 poł. XVI wieku wieś należała do Jakuba Uchańskiego, biskupa chełmskiego, który kupił ją od Jakuba Snopkowskiego wraz z Wolą Hajownicką i Wysokiem.
Według W. Bondyry od 1590 roku wieś należała do Daniłowiczów. W 1629 roku wieś należała do Trilewskiego. W 1640 roku dzierżawcą wsi był Andrzej Chaiński, który dokonał wtedy napadu na miejscowy młyn, dzierżawiony przez Żyda Lewka Aronowicza z Narola. Lewko otrzymał wówczas pięć ran. Napad miał być odwetem za obelgi rzucone przez młynarza i jego pomocników pod adresem małżonki Choińskiego Dobyckiej i poranienia jej. Lewko Aronowicz zwrócił się ze skargą do króla Władysława IV, który listem z 8 stycznia 1642 roku wezwał Choińskiego na rozprawę do Warszawy.
W roku 1666 źródła jako właściciela Hajownik notowały Adama ACzarnołuskiego, który posiadał też sąsiednią wieś Wysokie. W 1669 roku Hajowniki należały do [Wojciecha Alojzego] Zielińskiego, wojskiego buskiego, który zmarł w 1693 roku. Dobra po nim odziedziczył prawdopodobnie syn Jan.
W 1684 roku obie te wsie liczyły 42 domy, ale tylko 24 były zamieszkałe.
Na początku XVIII wieku majątek [zapewne w części] przeszedł w ręce Adama Ulińskiego, który wydzierżawił go w połowie franciszkanom zamojskim, a w połowie Świeborowskiemu. Wówczas istniał we wsi skromny drewniany dworek z ogrodem warzywnym. Opisy z lat 1717 i 1724 notują tu:
Dworek z drzewa starego na nowo przesypany chrustem wkoło ogrodzony, snopkami poszyty. Chlewów dwa, obora, stodółka, winnica alias browar, słodownia. Młyn o dwu kołach na stawie po rozkopanej do spustu grobli nie zastawiony, obok folusz. Ogrody dworskie obydwa na warzywa i konopie.
Inwentarz z roku 1774 wymienia:
Cały dwór mocno stary i spróchniały, snopkami poszyty staremi. Ganek o 4 słupach.
We dworze mieszkał ówczesny właściciel Stanisław Kostka Zieliński, majątek zaś dzierżawił Piotr Lubowiecki.
Obok dworu istniały stare zabudowania oficynowe i gospodarcze Dziedziniec otoczony był parkanem z trzema wrotam: od gościńca, na wieś i od gumna. Ogród za oficynami miał 13 grząd marchwi, 7 pasternaku, pomarzło i nic nie rośnie n 17 grządkach, pod sztachetami było 3 grządek ogórków a dwie grządki były stelmachowskie.
W 1796 roku część wsi od Aleksandra Zielińskiego kupił Antoni Romanowski, żonaty z Teresą Nowicką, po których dobra w 1816 roku otrzymał syn Feliks, w części spadku, a w części odkupił od rodzeństwa: Joanny z Romanowskich Malczewskiej, żony Onufrego, Magdaleny z Romanowskich Jaworskiej i od matki Teresy.
Spis w 1827 roku notował wieś w powiecie krasnostawskim i parafii Skierbieszów.
Liczyła wówczas 25 domów i 178 mieszkańców. W 1845 roku istniała tu karczma, która uzyskała patent na dalsze prowadzenie wyszynku alkoholu.
W 1836 roku dobra te za 427 346 złotych kupił Kornel Malczewski, od którego e 1845 roku kupił za 200 tys zł jego syn Kajetan. Prawdopodobnie któryś z nich założył w Hajownikach zespół dworsko parkowy.
Kajetan Malczewski w 1849 roku sprzedał Hajowniki Janowi Kaczkowskiemu, który w następnym roku odsprzedał je Romualdowi Horodyńskiemu. W 1855 roku Hajowniki kupił Adam Łaniewski i użytkował je aż do powstania styczniowego. Ufundował on grobową kaplicę rodzinną na cmentarzu w Skierbieszowie. W 1863 roku właścicielem wsi został Bazyli Hemasiuk, a w 1872 Władysław Kiełczewski, którego jako właściciela wymienia Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego z 1882 r. Wówczas istniało tu 5 domów dworskich i młyn wodny o 2 kamieniach z 1877 r. We wsi było 5 budynków dworskich i 32 chłopskie oraz 290 mieszkańców, w tym 166 prawosławnych i 11 Żydów.
W 1901 właścicielem wsi został Adam Tuszowski, a po nim w okresie międzywojennym Kostkowscy. Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 50 domów oraz 299 mieszkańców, w tym 11 Żydów i 154 Ukraińców, natomiast folwark 3 domy i 82 mieszkańców, wyłącznie Polaków.
W 1929 roku Jan Zofia Kostkowski posiadał w Hajownikach 386 ha ziemi. We wsi istniał młyn należący do Granasiuka, a następnie został on przejęty przez Gminną Spółdzielnię.
W czasie I wojny światowej okolice Hajownik były miejscem zaciętych walk, a świadectwem tego jest cmentarz poległych żołnierzy. Na powierzchni ok 0,16 ha znajduje się 48 zbiorowych mogił ziemnych, w których pochowanych jest 1650 żołnierzy rosyjskich.
Jak podaje spis z 1928 roku, zabudowa dworska wraz z sadami zajmowała 16,8 ha, stawy rybne 25,2 ha, w tym stare 16,8 ha i nowe 8,4 ha.
Wyjątkowo trudny dla Hajownik był okres II Wojny Światowej. Skierbieszów i okoliczne wsie zostały wysiedlone jako jedne z pierwszych na Zamojszczyźnie. Hajowniki zostały wysiedlone w dniach 27-30 listopada 1942 roku. Polaków wywieziono do obozu w Oświęcimiu lub na roboty do Niemiec., Ukraińców zaś przesiedlono do pobliskiej wsi Skomorochy. Część mieszkańców przesiedlono do miejscowego dworu gdzie utworzono gospodarstwo niemieckie.
W 1945 roku, w wyniku reformy rolnej nastąpiła parcelacja majątku Hajowniki, a dwór i budynki folwarczne zostały rozebrane. Z całego założenia dworsko parkowego zachował się park z zabytkowym drzewostanem, liczącym jeszcze w latach 80-tych ok 400 drzew (obecnie znacznie mniej), reprezentowanych przez 23 gatunki. Najcenniejsze są pojedyncze kasztanowce, szpalery lipowo klonowe, topolowe i grabowe z olszy czarnej i jesionów. Zachowały się także fragmenty alei i wnętrz krajobrazowych. Całość założenia skupiona jest wokół stawów.

Oferta wysłana z programu dla biur nieruchomości ASARI CRM ( )